“Psalm 42 is eigenlijk wel mijn openingslied geworden,” zegt Rita Roggeveen. “Er kwam zoveel reactie op, dat was echt te merken. Wat voor reactie? Ik hoorde meteen iemand meefluiten. Een ander, met wie een gesprek niet mogelijk was vanwege vergevorderde dementie, had vroeger op een koor gezeten en begon gelijk mee te zingen.”
Rita is vrijwilligster in onder andere verpleeghuis Norschoten in Barneveld. Daar speelt ze regelmatig psalmen en liederen op haar gitaar. Rita: “Ik was eerst kookvrijwilligster in Norschoten. En als dan al het eten op het vuur stond had je even niets te doen. Ik was op een afdeling waar mensen zaten met wie een gesprek niet mogelijk was door een niet aangeboren afasie (vrijwel niet meer kunnen spreken) en vergevorderde dementie. Dus het was dan echt helemaal stil op die afdeling, mensen deden niets met elkaar. Toen vroeg ik aan het hoofd van de afdeling: ‘Vind je het goed als ik de volgende keer mijn gitaar meeneem? Dan kan ik op zulke momenten even wat spelen voor die mensen.’ Dat mocht, dus ik ben gewoon naast iemand gaan zitten en ik ben gaan spelen. Psalm 42.”
Talloze voorbeelden
In de 15 jaar dat Rita nu speelt, heeft ze heel veel mooie momenten meegemaakt met haar toehoorders. “Een vrouw, met ernstige afasie vanwege een herseninfarct, kon alleen maar klanken uitstoten.
Zij deed op die manier mee met het ritme van de muziek. Sommigen worden helemaal blij, of juist helemaal geroerd. Ik zie alle vormen van emotie voorbijkomen. Opmerkelijk is ook dat er een soort rust komt als ik een poosje heb gespeeld. Het is echt iets dat samenbindt, het gevoel dat je iets samen doet en dat je contact met elkaar hebt.”
“Er was eens een vrouw, die terminaal was,” vertelt Rita. “Ze lag op haar bed en haar familie was bij haar. Normaal speelde ik altijd in de woonkamer vlak bij de kamer van die vrouw. Maar toen ze zo slecht lag, wilde ik eigenlijk niet gaan spelen. Maar de familie wilde toch graag dat ik het zou doen, zoals ik altijd deed. Die oude vrouw lag al dagen
op bed, zonder een teken van emotie, maar opeens begon ze mee te zingen met wat ik aan het spelen was: psalm 42. Ze zong alle coupletten die ze kende. Terwijl je denkt dat die vrouw daar misschien niets van mee krijgt, want ze lag al dagen stil op bed met haar ogen dicht. Maar het komt toch binnen. Twee dagen later is ze overleden.”
Het voorbeeld van deze vrouw is slechts een van de vele voorbeelden die Rita vertelt. Regelmatig speelt ze in locaties van zorgorganisatie Norschoten. “Er is een afdeling speciaal voor mensen met een ernstig (niet) aangeboren hersenletsel, die heel weinig kunnen. Ze kunnen nauwelijks hun hoofd bewegen, laat staat praten. Daar heb ik vooral contact via de ogen. Wanneer ik bijvoorbeeld een psalm speel, zie ik ze mij heel indringend aankijken. Er ontstaat een communicatie zonder woorden. Op een keer speelde ik tijdens een zangochtend in de grote recreatiezaal.
Eén van deze jonge bewoners kwam helemaal achteraan te zitten. Bij een bepaalde passage van een betreffende psalm zag ik hem kijken, echt kijken. We hadden contact, hij snapte wat daar gespeeld werd.”
Herinnering
Rita Roggeveen laat ook wat van haar gitaarspel horen. Al tokkelend speelt ze onder andere psalm 42, ‘Vaste Rots van mijn behoud’ en het Wilhelmus. “Dit is muziek die veel mensen kennen, van vroeger. Juist die herkenning is voor heel veel mensen mooi en daar reageren ze dan ook op. Ik denk dat het wel uitmaakt welke muziek er gespeeld wordt. Ik merk dat mensen die van jongs af bijvoorbeeld de psalmen kennen, daar ook meer op reageren als ze dementie hebben. De recentste herinneringen vervagen als eerste.”
Verbindingen
VU-hoogleraar Erik Scherder heeft zich verdiept in de invloed van muziek op de hersenen. Hij zegt in een online college van de Universiteit van Nederland: “Als je luistert naar muziek en je voelt daar emotie bij, dan zien we activiteit in de hersenen vlakbij de motorische gebieden. Als je muziek hoort, heb je heel snel de neiging om mee te bewegen. Dat is heel logisch omdat die gebieden zo dicht bij elkaar liggen in de hersenen.”
Rita herkent dit: “De mensen waar ik voor speel, zijn vaak mensen die zich normaal gesproken nauwelijks uiten. Maar ondanks dat ze niet praten, zie je wel dat het iets doet. Ze bewegen mee met de muziek. Dan weet je: ze zijn erbij. Muziek nodigt uit om mee te doen, mee te zingen of mee te bewegen. Het zelf meezingen versterkt het positieve effect in de hersenen. Mensen kunnen hierdoor helderder worden en zich meer bewust worden van hun omgeving. Ik zie dit positieve effect ook ruimschoots terug in hun gedrag.”
Het spelen voor deze mensen doet heel veel met me. Het is niet alleen geven, maar ik krijg ook veel terug en kom altijd rijk thuis. Ik ervaar heel veel liefde als ik daar muziek aan het maken ben. En volgens mij kan dat van niemand anders komen, dan van God. Muziek is een gave van God. We mogen deze welluidende klanken delen en inzetten ten nutte van onze naaste en bovenal tot eer van God.
