Als de 40-jarige geschiedenis van Op weg met de ander iets duidelijk maakt, is het wel dat de integratie van de mens met een beperking in kerk en maatschappij is verbeterd. Wat de hervormd-gereformeerde wereld betreft, is dat zeker ook te danken aan deze vereniging. Een vogelvlucht door de veertig jaar van een bescheiden speler in het gehandicaptenwereldje.
Op weg met de ander zag op 14 maart 1981 het levenslicht. Feitelijk sproot de vereniging voort uit de vakantieweken die de Hervormde Vrouwenbond sinds 1975 organiseerde voor mensen met een lichamelijke beperking. Bestuurslid A. M. Harkema- Visch stimuleerde ds. Harke Harkema jr. mee te gaan. “Mijn moeder zei altijd: Harrie heeft een groot hart”, vertelde hij in 2011 in het RD. De vonk sloeg naar de doelgroep over. Ds. Harkema doordacht daarna de vraag “of de kerk wel goed bezig is als ze alleen vakantieweken organiseert – wat niet eens een voor de hand liggende taak van een vrouwenbond is”, stelde hij in 2010 in de Waarheidsvriend.
Een en ander leidde tot de oprichting van de vereniging. Het eerste bestuur toont een sterke band met de hervormd-gereformeerde vrouwenbond. Hoofdbestuursleden hiervan, naast mevrouw Harkema, namen ook de vrouwenbondspresidente A. C Meijwaard-Fuite en predikantsvrouw M. J. Stoutjesdijk-van Driel zitting in het verenigingsbestuur. Bij de oprichtingsvergadering was de algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond, ir. Jan van der Graaf, aanwezig, zo tonen ook foto’s in het eerste, knalgroen-gele “Contactblad van de Hervormd-Gereformeerde vereniging van en voor gehandicapten”.
VERZUILING VOLTOOID
Met de oprichting van de “gehandicaptenvereniging” was de verzuiling van hervormd-gereformeerden in de Nederlandse Hervormde Kerk voltooid. Naast de zeven kerkelijke bonden (voor mannen, vrouwen, jeugd, zending, inwendige zending, zondagscholen en ‘de Bond’ zelf) was er sinds 1976 een ‘eigen’ stichting die zich richtte op Hulp aan Oost-Europa en nu ook een klein ‘gehandicaptenzusje’. Dat ‘gehandicaptenzusje’ was overigens geen overbodige luxe. Tijdens de oprichtingsvergadering op 14 maart 1981 in zalencentrum De Schakel in Nijkerk hield bestuurslid drs. Jannie van der Knijff een referaat met als schokkende titel: ”Dat is toch niets voor zulke mensen”. Het citaat kwam rechtstreeks uit een kerkenraadsvergadering. “Er heerst een diepe stilte in de Consistorie-kamer. De dominee vouwt de brief die hij zojuist heeft voorgelezen langzaam dicht. Eén voor één kijkt hij de aanwezige heren aan. Nog steeds grote stilte… “Nu, broeders wat denken jullie ervan?” “Daar moet ik eens even goed over nadenken”, zegt iemand. “Ja maar”, komt dan een aarzelende stem: “Dat is toch niet voor zùlke mensen. Een kerkeraadslid in een rolstoel! Ik weetniet wat ik daarvan denken moet!”
Een ongehoorde discriminatie, die aangaf hoe er in die tijd in kerkelijke kring vaak over mensen met een lichamelijk beperking werd gedacht. Jannie van der Knijff, psychologe en zelf rolstoeler, ageerde ertegen dat van deze groep werd aangenomen dat ze dan ook een verstandelijke beperking zouden hebben. Geen overbodige luxe, want er werd vooral in onmogelijkheden gedacht. Nog De bestuursleden van overleggen tijdens de oprichtingsvergadering op 14 maart 1981 over de naam van de vereniging: v.l.n.r: penningmeester C. L. Maaskant, mw. A. C. Meijwaard-Fuite, L. J. Ruijgrok, ir. J. van der Graaf (alg. secr. GB), ds. H. Harkema jr., drs. Jannie van der Knijff, mw. A. M. Harkema-Visch en (staand) mw. W. Franken-van Daatselaar.
tijdens deze oprichtingsvergadering werd de vraag gesteld: “Als een ouderling gestemd wordt die gehandicapt is, hoe kan hij dan de mensen bereiken?”
DOEL
Op weg met de ander (OWMDA) stelde als doel het “bevorderen van het welzijn van lichamelijk en verstandelijk gehandicapten” en het “scheppen van ontmoetingsmogelijkheden” tussen mensen uit deze doelgroepen. In de eerste jaren van haar bestaan legde de vereniging sterk het accent op mensen met een lichamelijke beperking. Dit in tegenstelling tot Helpende Handen van de Gereformeerde Gemeenten, die zich in het begin uitsluitend richtte op de doelgroep met een verstandelijke beperking. Van meet af aan gaf de nieuwe vereniging een contactblad uit. De eerste verscheen in juni 1981, getuige een aantekening in het archiefnummer van de vereniging: “onleesbaar… betaald via diakonie abonnement 21/6/81.” Hoofdredacteuren waren in het begin redacteuren van het Reformatorisch Dagblad: Leen Ruijgrok (1981-1984), Gerard Vroegindeweij (1984-2000) en Herbert van Daalen (2000-2005). Daarna kwamen Nelleke Hegeman (2005-2009) en ten slotte namen de stafmedewerkers deze taak erbij: Jan de Jager (2010-2011) en Jenneke Wolvers (2011-nu). Befaamd werd de rubriek ”Gedicht dichterbij”, die mevrouw A. D. Ooms-Slob van 1986 tot 2003 (bijna) maandelijks vulde. Inmiddels heeft een van haar opvolgster Riekie Schuurman-Hijmissen haar record in jaren verbroken. Al vanaf 1999 volgt politicoloog Willem Schneider het gehandicaptenbeleid in zijn rubriek.
BOEGBEELD
De langdurige trouw van vele betrokkenen, ook vele bestuursleden, werd overtroffen door het decennialange boegbeeld van de vereniging, ds. Harkema. Dertig jaar lang diende hij de vereniging, tot zijn afscheid in 2011, toen ds. P. Vernooij hem opvolgde. Ds. Harkema overdacht regelmatig de benadering van de medemens met een beperking vanuit de Bijbel. De Vrouwenbond bracht in 2013 een bundeltje uit van de 35 toespraken van ds. Harkema bij de start van de vakantieweken, waarbij hij betrokken bleef. De titel is veelzeggend: ”Ontmoeten of voorbijgaan”. Net als de band met ds. Harkema bleef, zeker in de beginjaren, de verwevenheid met de vakantieweken van de Vrouwenbond zeer sterk. Dit is ook terug te zien in het verenigingsorgaan, dat in de loop der jaren diverse keren van gedaante verwisselde. Tot in 2001 is daarin een fotoverslag te vinden van de vakantieweken voor ouderen en jongeren “met een lichamelijke handicap.” De verwarring tussen Op weg met de ander en de vakantieweken bestaat echter tot op de huidige dag.
VERBREDING ACTIVITEITEN
Op weg met de ander verbreedde in de lopen van de jaren haar palet aan doelgroepen en activiteiten. Vanaf 1995 organiseerde het Jongerenplatform lotgenotenbijeenkomsten voor jongeren (later volwassenen) met een lichamelijke beperking. Ook was in de beginjaren de fysieke toegankelijkheid van kerkgebouwen voor rolstoelers met een lichamelijke beperking een belangrijk actiepunt.
Na ruim tien jaar kwam er meer aandacht voor de verstandelijke beperking. Sinds 27 mei 1995 organiseerteen oudercommissie vanuit de vereniging jaarlijks een familie-ontmoetingsdag voor deze doelgroep en hun familieleden. Ook ging de vereniging in dat jaar een samenwerking aan met zorgverlener Philadelphia voor de oprichting van woonvormen voor mensen met een verstandelijke beperking. Die ontstonden onder meer in Benthuizen (BenThuis), Bleskensgraaf (De Handpalm), Brakel (De Regenboog), Huizen (De Haar), Krimpen aan den IJssel (Tricolore), Sliedrecht (De Kievit) en Woudenberg (Het Tuinhuis). Ook ontstonden logeerhuizen, zoals De Ark in Hardinxveld-Giessendam. In die tijd ontstonden ook plaatselijke werkgroepen van Op weg met de ander en regionale afdelingen van de Oudercommissie Verstandelijk Gehandicapten.
DOVEN EN AUTISME
Een verdere verbreding had plaats met het werk voor doven en slechthorenden. Ds. Harkema kwam ook in het bestuur van doveninstelling Effatha. Dit resulteerde in een dovencommissie van OWMDA van een ervaringsdeskundige en predikanten. Sinds 2014 zendt de vereniging, samen met het Interkerkelijk Dovenpastoraat, kerkdiensten en meditaties voor doven en slechthorenden uit in de Nederlandse Gebarentaal en Nederlands ondersteund met Gebaren (NmG). Maar de scope werd breder. Al in het contactblad van mei/juni 2006 stond er zowel een artikel over een kind van dove ouders als over een jongen met autisme, een psychische beperking. Sinds het aantreden van huidig stafmedewerker, Jenneke Wolvers-ten Hove, in 2011 kwam er meer accent te liggen op de impact van autisme op het gezin. Dat bleek uit artikelen in het orgaan, maar ook het in 2017 gestarte maatjesproject voor vrouwen met een partner die autisme heeft. Verder werkte zij samen met Driestar educatief mee aan twee voorlichtingsmethodes voor mensen verstandelijke beperking, Wonderlijk gemaakt Speciaal (2016) en Wonderlijk gemaakt speciaal voor thuis (2017).
SAMENWERKING
Op weg met de ander stond niet op zichzelf. Diverse samenwerkingsverbanden kwamen en gingen. Zo startte in 2000 een project samen met de Hervormd-Gereformeerde Jeugdbond en de dito zondagscholenbond. Doel was te komen tot catechese- en clubmateriaal voor mensen met een verstandelijke beperking. De naam was ietwat verwarrend, Commissie Gelijke Zorg, maar wel ontleend aan I Kor. 12:25: “opdat de leden voor elkaar gelijke zorg zouden dragen. Deze bleef bestaan tot 2017. Met Helpende Handen (HH) werd de eerste tiental jaren van dit millennium, tijdens het directeurschap van René Hubregtse en het voorzitterschap van W. P. van Kempen, goed samengewerkt. Zo brachten de gereformeerde ouderverenigingen gezamenlijke publicaties uit, zoals de methode voor seksuele voorlichting ”Verliefd en zo”, folders over prenataal onderzoek en palliatieve zorg, ging Helpende Handen meedoen aan jongerendagen van het Platform Lichamelijk Gehandicapten en kondigde OWMDA bijeenkomsten van HH aan. Vanaf 2011 was er een gezamenlijk optrekken in de Contactgroep Gedragsproblemen. Met het gereformeerde vrijgemaakte Dit Koningskind, Helpende Handen, Eleos dan wel het Kennisinstituut Christelijke Geestelijke Gezondheidszorg en voorheen de inmiddels opgeheven jeugdzorginstelling SGJ vormde OWMDA het Platform Autisme in de kerk. Sinds 2008 organiseerde het platform themadagen over de verhouding autisme en geloof/kerk. In 2018 publiceerden de OWMDA-bestuursleden ds. Vernooij en ds. G. H. Vlijm samen met ambtsbroeders uit de CGK, GG en HHK een boekje over pastoraat aan mensen met een beperking.
VERBREDING ACHTERBAN
Na de trieste kerkscheuring van 2004 haakte een aantal leden de ondersteunende kerken af. Gelukkig bleef een aantal hersteld hervormde leden en gemeenten de vereniging steunen en participeren. In 2015 verbreedde de vereniging haar kerkelijke achterban, zodat zij niet meer exclusief hervormd-gereformeerd was. Inmiddels is er een christelijk gereformeerd bestuurslid. Ook zijn recent er onder meer leden van de Hersteld Hervormde Kerk, Gereformeerde Gemeenten en de Christelijke Gereformeerde Kerken ambassadeur geworden van Op weg met de ander.
ZICHT OP MEDEMENS
Het zicht van de gehele Nederlandse maatschappij op de medemens met een beperking werd helderder in de afgelopen veertig jaar. De doelgroep zelf emancipeerde ook. De hervormd-gereformeerde achterban rond mensen met een beperking volgde, in een eigen dynamiek. Ds. Harkema signaleerde het in een contactblad in 2016 als volgt: “Onze tweede stafmedewerker, Henry Wolterink, heeft rond 1985 een nuttige bezinnende studie gedaan over de plaats van de leden met een beperking in de christelijke gemeente. Hij zegt daarin dat een gemeente die de zwakken niet wil zien, geen gemeente van Christus is. Mede door die afstudeerscriptie is er in hervormd-gereformeerde gemeenten meer aandacht gekomen voor deze gemeenschappelijke opdracht.”
Ook scheidend stafmedewerker Wout van Deelen constateert in 2001 dat er voor mensen met een beperking binnen de modaliteit van de Gereformeerde Bond “er meer ruimte is gekomen om te integreren, en indien mogelijk, te participeren binnen de reguliere kerkelijke activiteiten.” Ondanks deze positieve ontwikkeling is de situatie nog niet ideaal. Ds. Harkema, in 2016: “Helaas is dat besef wel wat, maar nog lang niet voldoende, doorgedrongen. Wat mij het meeste moeite kost, is dat ik zelden echte diakenen tegenkom. Doorgaans raken zij verstrikt in vergaderwerk en veel andere verplichtingen. Ze dienen echter een helpende hand te bieden aan de gemeenteleden, vooral aan hen met een beperking: praktische hulp geven, gezelschap houden, meeleven met de ander.”
Reageer: